Het occulte hart van het kwaad: Wat ‘Mein Kampf’ nog steeds onthult.

Er zijn boeken die je leest, en boeken die je ondergaat. Sommige werken zijn literair van aard, andere zijn manifesten die een stempel drukken op de geschiedenis. Mein Kampf, geschreven door Adolf Hitler in de jaren twintig van de vorige eeuw, behoort tot die laatste categorie. Het is een boek dat niet alleen door zijn inhoud, maar vooral door de gevolgen die eruit voortkwamen, een duistere plaats heeft ingenomen in het collectieve geheugen van de mensheid.

Toch zijn er denkers die weigeren het werk enkel als een relikwie van het kwaad te zien. Zij willen begrijpen, ontrafelen en doorgronden wat er in die bladzijden schuilgaat. Recent nam schrijver en onderzoeker Rypke Zeilmaker dit beladen boek opnieuw ter hand, in de context van bredere literatuur over de occulte en ideologische wortels van het nationaalsocialisme. Zijn bevindingen leggen verrassende verbanden bloot: tussen het occulte, het romantische nationalisme en de hypnotiserende werking van propaganda.

Een boek dat miljoenen verleidde

In zijn bespreking maakt Zeilmaker meteen duidelijk dat Mein Kampf niet zomaar een boek was. Het werd een bestseller, gelezen door miljoenen Duitsers, vaak meer uit loyaliteit dan uit literaire interesse. Wie de tekst vandaag openslaat, wordt geconfronteerd met lange litanieën, een monotone stroom van ideeën en beschuldigingen die moeilijk leesbaar zijn. Toch was juist dat ritmische, bezeten karakter voor velen destijds overtuigend.

Hitler positioneerde zichzelf in zijn geschriften als een man die ‘het licht had gezien’ tijdens de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog. Vanuit die persoonlijke roeping bouwde hij aan een ideologisch bouwwerk waarin antisemitisme, anti-communisme en een utopische visie op een nieuw Germaans rijk samenkwamen. Het is een cocktail die, hoe afschuwelijk ook, miljoenen wist te mobiliseren.

Links, rechts en de misleidende as

Een van de provocerende stellingen die Zeilmaker naar voren brengt, is dat het nationaalsocialisme vaak verkeerd wordt ingedeeld in het politieke spectrum. Traditioneel wordt het aan de uiterste rechterzijde geplaatst. Toch wijst hij erop dat het systeem dat Hitler voor ogen had — totale controle over economie, maatschappij en individu — veeleer aansluit bij autoritair links. Nationalisme gaf het nazisme weliswaar zijn eigen kleur, maar in essentie ging het, net als bij het communisme, om een totalitaire beweging waarin individuele vrijheid werd opgeofferd aan een vermeend hoger doel.

Deze observatie is niet louter semantisch. Het maakt duidelijk dat links-rechtsdenken, zoals wij dat vandaag kennen, onvoldoende is om het ontstaan van zulke massabewegingen te verklaren. Het gaat eerder om de spanning tussen vrijheid en controle, tussen een open samenleving en een gesloten systeem dat absolute macht nastreeft.

De occulte vonk

Wat Mein Kampf en de opkomst van Hitler vooral fascinerend én angstaanjagend maakt, is de rol van het occulte. Dit element is vaak onderbelicht gebleven in de geschiedschrijving, maar vormt volgens Zeilmaker de sleutel tot het begrijpen van de hypnotische aantrekkingskracht van het nazisme.

Hitler stond niet op zichzelf. Hij liet zich inspireren door denkers en kringen die zich verdiepten in paganisme, esoterische symboliek en mythische verhalen over Germaanse oorsprong. In München en Wenen circuleerden rond de eeuwwisseling geheime genootschappen, zoals de Thule-Gesellschaft, waar occultisme en politiek nationalisme elkaar ontmoetten. Figuren als Dietrich Eckart, een mentor van Hitler, combineerden antisemitisme met mystieke overtuigingen.

Zelfs wetenschappers en schrijvers van naam droegen hun steentje bij. Ernst Haeckel, de bioloog die het begrip ‘ecologie’ introduceerde, was betrokken bij dit milieu. Ook de invloed van componist Richard Wagner en zijn schoonzoon Houston Stewart Chamberlain mag niet worden onderschat: hun werken ademde een mengeling van romantisch idealisme, Germaanse mythologie en raciale theorieën.

Ras, mystiek en wetenschap

Wat deze beweging extra gevaarlijk maakte, was dat het irrationele werd verpakt als wetenschap. In 1916 publiceerde de Amerikaan Madison Grant The Passing of the Great Race, een boek dat Hitler later zijn ‘Bijbel’ zou noemen. Het pleitte voor eugenetica en het beschermen van het ‘Noordse ras’ tegen vermeende vermenging. Zulke ideeën kregen extra glans doordat ze verbonden werden met natuurromantiek en een mythisch verlangen naar zuiverheid.

Zo smolt pseudowetenschap samen met mythologie. Heinrich Himmler, leider van de SS, dreef deze lijn tot het uiterste. Zijn kasteel Wewelsburg werd ingericht als een soort ronde tafel voor een nieuwe ridderorde, compleet met symbolen en rituelen die rechtstreeks uit een occulte fantasiewereld leken te komen.

Het resultaat was een ideologie die niet alleen politiek, maar ook spiritueel aanspraak maakte op haar volgelingen. Het nazisme bood niet zomaar een programma: het bood een religieus alternatief, een totale levensbeschouwing die mensen in extase kon brengen.

Het gevaar van betovering

Juist daarin ligt de waarschuwing die dit historische onderzoek ons vandaag geeft. Propaganda is niet slechts een rationeel spel van argumenten en tegenargumenten. Het is in wezen een vorm van betovering. Door rituelen, symbolen, mythes en vijandbeelden te combineren, kunnen leiders hele bevolkingen in trance brengen.

De massabijeenkomsten in Neurenberg zijn daar het ultieme bewijs van. Wie de beelden ziet, begrijpt dat men daar niet simpelweg luisterde naar een redevoering. Men onderging een ervaring die alle rationele weerstand uitschakelde. Het was theater, religie en politiek ineen.

Een spiegel voor onze tijd

Het zou gemakkelijk zijn om deze geschiedenis af te doen als een afgesloten hoofdstuk. Maar juist de parallellen met het heden maken Zeilmaker’s analyse prikkelend. Hij wijst erop dat de mechanismen van massabetovering nog steeds functioneren. Angstcampagnes, morele oproepen tot eenheid en het demoniseren van tegenstanders zijn geen exclusieve nazi-instrumenten. Ze keren terug in elke samenleving waar vrijheid onder druk komt te staan.

Vandaag de dag ziet hij dat bijvoorbeeld in de manier waarop klimaatbeleid of geopolitieke vijandbeelden worden gebruikt om een bevolking achter een agenda te scharen. Dat betekent niet dat hedendaagse problemen moreel gelijkgesteld kunnen worden met de misdaden van de nazi’s, maar wel dat de technieken van beïnvloeding universeel en tijdloos zijn.

De tragische ironie

Een van de pijnlijkste vaststellingen in de analyse van Zeilmaker is dat Hitlers project uiteindelijk zijn eigen volk ten onder trok. Waar hij Duitsland groot en machtig wilde maken, bracht hij juist verwoesting. Tientallen miljoenen levens gingen verloren, steden werden met de grond gelijk gemaakt, en de Duitse cultuur bleef achter met een trauma en een blijvend schuldgevoel.

De ‘rassenzuiverheid’ waarvoor Hitler streed, werd letterlijk weggevaagd door oorlog en vernietiging. Wat resteerde, was een verzwakt volk dat gebukt ging onder collectieve schaamte. Een ironie die de holle kern van de nazi-ideologie blootlegt: een beweging die zich presenteerde als redder van de natie, maar eindigde als haar grootste verwoester.

Wat we niet mogen vergeten

Wat leert deze terugblik ons, honderd jaar na de eerste publicatie van Mein Kampf? Allereerst dat het kwaad niet altijd herkenbaar is als kwaad. Het presenteert zich vaak als iets verhevens: de redding van een volk, de belofte van zuiverheid, de droom van een nieuwe beschaving. Het is precies die verleiding die maakt dat gewone mensen zich erdoor laten meeslepen.

Daarnaast toont het nazisme dat ideologie pas echt kracht krijgt wanneer het rationele en irrationele samensmelten. Politieke programma’s winnen aan overtuigingskracht zodra ze verbonden worden met symboliek, rituelen en mythes. Dat maakt ze gevaarlijk, want ze spreken niet alleen het verstand aan, maar vooral het hart en de ziel.

Slot: De kracht van waakzaamheid

Een krant die vandaag een artikel publiceert over Mein Kampf en de occulte wortels van het nazisme, doet dat niet om een morbide fascinatie te voeden. Het doel is waakzaamheid. De geschiedenis leert dat beschavingen kwetsbaar zijn wanneer ze vergeten dat vrijheid een fragiel goed is.

Het gevaar schuilt niet alleen in extreme ideologieën, maar vooral in de verleiding om vrijheid in te ruilen voor zekerheid, om rationele kritiek te laten verstommen onder de betovering van een groot verhaal.

Wie dit begrijpt, ziet dat de strijd tegen totalitarisme nooit voorbij is. Ze wordt telkens opnieuw gevoerd — in woorden, in daden, en in de herinnering aan wat ooit is gebeurd.

En juist daarom blijft Mein Kampf, hoe afschuwelijk ook, een boek dat gelezen en bestudeerd moet worden. Niet om het te bewonderen, maar om het mechanisme van verleiding en vernietiging bloot te leggen. Want