De grote doofpot: hoe een Nederlandse advocaat onthulde dat banken de échte witwassers zijn.

Bron: Jensen.nl Meer zien? https://www.vrijheidsberoving.eu/
Het begon met een knoop in haar maag.
Hester Bais, advocaat en voormalig toezichthouder, keek naar de cijfers van grote banken en zag iets dat niet klopte. Miljarden verschoven van de ene kolom naar de andere, alsof geld in rook opging en toch weer opdook. De officiële verklaringen spraken over “balanscorrecties”, “liquiditeitssteun” en “derivatenafwikkelingen”. Maar in werkelijkheid, zo ontdekte zij, ging het om een gigantisch spel van verbergen en verhullen.

Voor de buitenwereld wordt witwassen gekoppeld aan criminelen die via obscure routes hun drugsgeld proberen schoon te krijgen. De banken profileren zich trots als de poortwachters die dit moeten tegenhouden. Maar achter de schermen blijken diezelfde banken zélf de grootste witwassers te zijn. En de rekening? Die komt uiteindelijk terecht bij gewone burgers: via hun spaargeld, via hun belastingen en vooral via hun pensioenen.

Dit is het verhaal van een vrouw die de stilte doorbrak, die haar leven niet zeker was omdat ze weigerde mee te spelen in het toneelstuk. Het verhaal van Hester Bais.

De ontdekking: renteswaps en het schaduwboekhouden.
Wie voor het eerst hoort over renteswaps, afgeleide producten en onderpandconstructies, haakt al snel af. Banken rekenen daar ook op: hoe complexer de techniek, hoe kleiner de kans dat buitenstaanders het snappen. Maar achter die schijn van ingewikkeldheid zit een simpele waarheid: geld werd meerdere keren tegelijk gebruikt.

Bais ontdekte dat bedrijven die een lening afsloten, door banken werden verleid tot het tekenen van renteswaps. Op papier leek dit een slimme verzekering tegen rentestijgingen. In werkelijkheid zat er een addertje onder het gras: de klant tekende óók voor het beschikbaar stellen van onderpand, dat vaak helemaal niet bestond. Banken zetten bedragen in hun boeken alsof ze liquide waren, terwijl het slechts ging om lucht.

Deze fictieve waarden gaven hen ruimte om opnieuw te lenen, opnieuw te speculeren en hun balansen mooier te presenteren dan ze waren. Het leek alsof er kapitaal en zekerheid was, maar in feite werden risico’s doorgeschoven.

De eerste klokken: waarschuwingen die niemand wilde horen.
Als oud-medewerker van de toezichthouder AFM wist Bais waar ze met haar zorgen moest aankloppen. Ze meldde de constructies bij DNB, bij de AFM, bij het ministerie van Financiën. Haar verwachting was dat de autoriteiten zouden reageren zoals ze dat horen te doen: onderzoeken, ingrijpen, de risico’s blootleggen.

Het tegendeel gebeurde. Ze kreeg ontwijkende antwoorden, beleefde stiltes, soms zelfs vijandigheid. Haar signalen werden weggezet als ‘te complex’ of ‘niet urgent’. Terwijl de cijfers die zij presenteerde niet te negeren waren. ING corrigeerde in 2016 ineens honderden miljarden in eerdere jaarrekeningen. Een normaal bedrijf zou bij zulke bedragen kopje onder gaan. Maar een systeembank krijgt dekking.

Het was het begin van een gevecht dat inmiddels meer dan tien jaar duurt.

Correcties van honderden miljarden.
Voor een leek is een correctie in een jaarrekening een klein ding. Maar stel je voor: een bedrijf schrijft dat het 100 euro bezit en later zegt: “Sorry, dat was toch 300 euro minder.” Dan weet je dat er iets fundamenteel misgaat.

Bij ING gebeurde dit niet met tientjes, maar met bedragen van 186 miljard euro voor 2014 en 163 miljard euro voor 2015. Alsof de bank een complete economie vergat te rapporteren.

Bais legde de puzzel: dit waren geen vergissingen, maar de boekhoudkundige neerslag van jarenlange derivaten- en onderpandcarrousels. Een kaartenhuis dat steeds opnieuw werd overeind gehouden door nieuwe regelingen en door steun van buiten.

Pensioengeld als stille reddingsboei.
Wat de zaak extra explosief maakt, is dat ook pensioenfondsen werden ingezet om de gaten te dichten. Fondsen die geld beheren van miljoenen Nederlanders, traden op als garantiegevers in ruil voor derivatencontracten. Daarmee namen ze risico’s over die eigenlijk bij de banken hoorden.

Het resultaat: terwijl banken hun eigen balans konden oppoetsen, werden pensioenreserves blootgesteld aan onzichtbare tekorten. De burger die denkt rustig voor zijn oude dag te sparen, blijkt zo mee te draaien in een financieel spel waarvan hij het bestaan niet kent.

ABP, PFZW en andere fondsen werden zo, vaak via ingewikkelde contracten, medespelers in een systeem dat de stabiliteit van banken belangrijker achtte dan de zekerheid van pensioenen.

De crisis als rookgordijn.
Na 2008 ontstond er paniek. Banken wankelden, overheden haastten zich met steunpakketten. Er kwamen Europese garantieregelingen, nationale reddingsoperaties, allerlei ‘tijdelijke’ instrumenten.

Voor het publiek leek dit een heroïsche ingreep om ons financiële stelsel overeind te houden. Maar wie, zoals Bais, in de cijfers dook, zag iets anders: een rookgordijn. De miljardensteun maakte het mogelijk om de derivaten- en onderpandconstructies voort te zetten. In plaats van schoon schip te maken, werd er juist méér verborgen.

Liquiditeit werd een toverwoord, een doekje voor het bloeden dat verhulde dat de balansproblemen niet opgelost, maar doorgeschoven werden.

Buitenlandse instanties ingeschakeld.
Toen duidelijk werd dat nationale toezichthouders niet wilden of durfden in te grijpen, besloot Bais verder te kijken. Ze meldde haar bevindingen bij de Amerikaanse SEC en bij de CFTC. Daar vond ze tenminste een luisterend oor, al leidde ook dat niet tot directe actie.

Waarom Amerika? Omdat veel van de derivatencontracten grensoverschrijdend zijn, vaak in dollars luiden, en omdat Amerikaanse toezichthouders meer ervaring hebben met het blootleggen van financiële fraude. Bovendien had Bais door dat de verwevenheid van banken en politiek in Nederland zo groot was, dat ingrijpen hier vrijwel onmogelijk leek.

Het persoonlijke offer.
Klokkenluider zijn klinkt dapper, maar de realiteit is meedogenloos. Bais ondervond hoe zwaar de tegenreactie kan zijn. Juridische procedures werden ingezet om haar en haar cliënten te ontmoedigen. Zaken werden nodeloos vertraagd. Er werd geprobeerd haar geloofwaardigheid te ondermijnen.

Op een gegeven moment werd de druk zo groot dat ze een overlijdensrisicoverzekering afsloot — niet omdat ze bang was voor een ongeluk, maar omdat ze rekening hield met de mogelijkheid dat er iets met haar zou gebeuren. “Voor mijn zoon moet er dan iets zijn,” zei ze. Dat geeft aan hoe reëel de dreiging voor haar voelde.

Wie denkt dat klokkenluiders alleen maar applaus krijgen, ziet hier de harde waarheid: ze worden vaak gecriminaliseerd, geïsoleerd en kapotgemaakt.

Boetes als wisselgeld.
Regelmatig halen banken het nieuws met boetes en schikkingen. ING kreeg honderden miljoenen boete voor het niet goed naleven van witwasregels. Danske Bank kwam in opspraak vanwege miljarden die via Estland waren doorgesluisd.

Maar volgens Bais zijn dit slechts doekjes voor het bloeden. Wisselgeld om de publieke opinie te sussen. Een paar honderd miljoen klinkt groot, maar valt in het niet bij de honderden miljarden die verdwijnen in de balanscorrecties. Bovendien blijven de systemen die het mogelijk maken intact.

Een boete wordt door banken simpelweg meegerekend als bedrijfsrisico. Niets verandert.

De internationale dimensie.
Het probleem stopt niet bij de Nederlandse grens. In Estland werd via Danske Bank voor mogelijk 200 miljard euro witgewassen. Andere Europese banken speelden een rol in vergelijkbare constructies.

Het patroon is overal hetzelfde: complexiteit verhult verantwoordelijkheid. Derivaten, special purpose vehicles, offshore structuren, allemaal legitieme instrumenten die echter worden misbruikt om de herkomst en bestemming van geld te verhullen.

Wie denkt dat witwassen alleen het domein is van criminelen, ziet hier hoe het financiële systeem zélf die rol op zich neemt.

Het zwijgen van de politiek.
Bais schreef haar bevindingen op in een boek: Worst Bank Scenario. Ze stuurde het naar Kamerleden, in de hoop dat de politiek eindelijk zou ingrijpen. De reactie? Stilte. Geen inhoudelijke vragen, geen parlementair onderzoek, geen urgentie.

Het lijkt alsof niemand de beerput wil opentrekken. Te veel belangen staan op het spel: politieke carrières, internationale reputaties, de stabiliteit van het financiële systeem. Maar het gevolg is dat de burger onwetend blijft en de problemen voortduren.

De democratische crisis achter de financiële.
Het verhaal van Hester Bais gaat niet alleen over geld. Het gaat over vertrouwen. Vertrouwen dat de overheid toezicht houdt. Vertrouwen dat banken eerlijk rapporteren. Vertrouwen dat ons pensioen veilig is.

Als dat vertrouwen wordt geschonden, brokkelt de basis van de democratie af. Want wat is de waarde van verkiezingen en parlementaire debatten, als de grote geldstromen toch onzichtbaar en onaantastbaar blijven?

Bais legt hiermee de vinger op een diepe wond: onze democratie beschermt de financiële sector in plaats van de burger.

Wat er op het spel staat.
Stel je voor: miljoenen mensen sparen hun hele leven voor een pensioen. Ze vertrouwen erop dat dit geld belegd wordt met oog voor hun toekomst. Maar in werkelijkheid wordt een deel van dat geld gebruikt om bankbalansen te redden.

Of stel je voor: je betaalt belasting omdat je gelooft dat de overheid daarmee publieke voorzieningen financiert. Maar in plaats daarvan gaat een groot deel indirect naar het overeind houden van een bankenstelsel dat zich bezighoudt met schimmige constructies.

Dat is wat er op het spel staat: de herverdeling van risico’s van grootbanken naar gewone burgers. En zolang dit onzichtbaar blijft, kan het doorgaan.

Een oproep tot moed.
Wat nodig is, is moed. Moed van politici om vragen te stellen waar ze liever omheen draaien. Moed van journalisten om in de complexe cijfers te duiken en niet af te haken bij jargon. Moed van burgers om te eisen dat hun pensioenfondsen volledige transparantie bieden.

En bovenal moed van klokkenluiders zoals Hester Bais, die ondanks alles bleef spreken.

Slot.
In een wereld waar banken zich presenteren als poortwachters tegen criminaliteit, toont dit verhaal dat ze zelf de grootste witwassers zijn. Terwijl burgers streng worden gecontroleerd op iedere overboeking van duizend euro, verdwijnen achter de schermen honderden miljarden uit zicht.

Hester Bais liet zien hoe diep de rot zit. Zij betaalde er een hoge prijs voor, maar haar onthullingen laten ons achter met een keuze: blijven we wegkijken, of durven we de confrontatie aan met een systeem dat ons collectief verarmt?

De toekomst van ons vertrouwen, in banken, in politiek, in de rechtsstaat, hangt daarvan af.■