Амандасар - Құрманғазы Сағырбайұлы

Амандасар - Құрманғазы Сағырбайұлы

Өнер атаулы Құрманғазыға өз аталарынан дарыса керек. Күйшінің бесінші атасы Балтабай домбыраға тіл бітірген өнерпаз болса, жетінші атасы Ерші от тілді, орақ ауызды жан баласына сөз бермеген шешен адам болған деседі. Ел ішіндегі «Ершінің еркегін қойып, әуелі әйелімен айтысып ал» деген сөз осыдан қаласа керек. Ал Ахмет Жұбанов болса «Құрманғазының анасы Алқаның да ағалары төкпе ақын, аңыраған әнші, бармағынан бал тамған күйші, топтан жүлде алған палуан болған» деген дерек келтіреді.

Көктем. Иен түз. Таяқты ат қып мінген бала Құрманғазы. Алаңсыз ойнап жүрген бала ауылдан алыстап, жан жағына қарады. Оралдың құла-толқын даласы. Бала далаға құлағын тосты. Мамыражай аспан айныпты. Жел тұрғаны байқалады. Селеу шөптің басы әрі-бері тербеліп желден үн естіліп жапырақ сыбдырлайды. Жайықтың толқыған суы мен құстардың шуы... Қоғаның қоңыр әуезі... Аспанды қамшымен тартып жібергендей, шатыр-шұтыр найзағай ойнады. Бала әр дыбысқа зер салып тыңдап тұрып қалыпты. Сіркіреп жаңбыр төкті. Баланың денесі суға малшынды. Көз алды да сора-сора... Бала «атына» қамшы басты. Ауылға қарай бет түзеді.

Сам жамырап ақшам түсті. Қараңғы. Бала түні бойы терлеп сандырақтап, (домбыра... мен...мен...) деп ұйқысырап шықты.

Анасы Алқа:
– Жарығым-ау, не болды саған? Бірнеше күн бойы ұйқысырап, сандырақтап шықтың ғой тегі. Жаратқан Алла бәле қалаңнан сақтай гөр өзі...

Бала:
– Шеше түс көрдім. Түсімде домбыра мен кешегі біздің үйге келіп күй шалған ақсақалды көрдім.

Алқа Сағырбайға ат ерттеткізіп кішкентай Құрманғазыны әкесінің артына мінгестіріп екеуін аттандырып салады. Күн екінтіден ауған шақ. Әкелі бала екеуі Ұзақ күйшінің ауылына келіп жетеді. Ауылдың кіреберіс шетіндегі үйдің өресінде құрт жайып жатқан келіншектің қасына келіп тоқтап.

- Есенсіз бе, күйшінің үйі қайда екен? Көрсетіп жібермейсіз бе?
- Амансыз ба, анау тұрған шеткіректегі үлкен үй ғой. Бергі жағындағы тігілген үй атаның шеберханасы.

Тыста қызыл қарағайды ойып домбыра жасап жатқан бірі жас, енді бірі мосқыл тартқан адамның қасында отырған Ұзақ ақсақалды көреді.

- Ассалаумағалайкум, ата. Есенсіз бе?
- Уағалайкумассалам, амансыңдар ма, шырақтарым.
- Ақсақал, өзіңізді іздеп арнайы келіп едік. Бір бұйымтайымыз бар еді.
- Ал, айта отырыңдар бұйымтайларыңды.
- Бұйымтайымыз сол, мына бір бала бірнеше күн бойына сіз кетісімен дөңбекшіп аласұрып шықты. «Домбыра» дейді ұйқысырап...

Ұзақ баланың бетіне біраз бажайлай қарап:
- Түсінікті болды. Балаға күй қонған екен. Ең әуелі мұның іштегі алапатын сыртына шығару үшін бұған бір сөйлейтін домбыра қажет болды ғой, - деп шеберге бұрылады.

Шебер:
– Ее, он сегіз мың ғаламды жаратқан ұлы Жаратушы ғана жалғыз ғой. Қалған дүниелердің өз жұбы бар емес пе. Міне, мынау ұрғашы қарағайдың ағашы. Кәнігі шеберлер домбыра жасау үшін осы бір ағашты әдейі таңдап алады. Өзіңз білесіз «ұрғашы қарағай» таудың теріскей қапталына қарап өскен беті. Онда бұтақ болмайды, шайыры аз болғандықтан, дыбыс шығаруы ғаламат болады. Сіздің аттай қалап іздеп отырған домбыраңыз мінекей, осы ғой ақсақал.

Құлаққа «Амандасар» күйі келеді. Күн қарайып, кеш батқан шақ. Мал өрістен қайтқан кез. Ошақтың қасында, киіз үй сыртында Ұзақ, шебер және Сағырбай мен баласы отыр. Шебер домбыраны алып сұңқылдатып отыр.

Жаз. Иен түз. Жалғыз тал. Астында тайы бар бала Құрманғазы бір топ қозы жайып қаннен-қаперсіз келе жатқан-ды. Кенет алдынан бір түйге арба жеккен бейсауат адамды көреді.

Күнге жүзі әбден тотыққан жүргінші арбасының дөңгелегін жөндеп бүкшеңдеп әлек. Қасында матаулы түйе тұр.

– Ассалаумағалайкум!
– Әликсәләм.
Бала қозы жаюға алған жанторсығын алып жолауышға ұсынды. Тағы да құрт пен ірімшігін жолаушыға ұсынды. Жолаушы аузы-аузына тимей жалап-жұқтап жеп, шөлін басып барып тілге келді. Терін сүртіп жатып:

– Бәтір-әу, көктен түстің бе (көке қарап), жерден шықтың ба (жерге қарап) құдай айдап қайдан келдің? деп балаға бір, жанторсыққа бір қарайды мәз болып.

– Айтпақшы, атың кім, ел қайда?
– Сағырбайдың баласы Құрманғазы боламын, – деді бала көзін сығырайта жымиып.
- Әп-бәрекелде-е, болсаң-боларсың дейді жолаушы.

Сол кезде Құрманғазы:
– Қоспақ өркеш сары атан,

Қом жасамас майдан соң,
Дөңгелек арба жүре алмас
Ортасынан сыңған соң, – дегенде жолаушы балаға жалт қарайды.

Бала жан-жағына қарап:
– Қап, қозы жамырады-ау. Бүгін әкем Сағырбай мен анам Алқаның алақанына май шелпек жейтін болдым ғой, – дейді бала мысқылдай. Сөйтіп тайына қамшы басып тұра шабады. Аулақтау бір дөңеске шығады да тайдың тізгінін кері бұрып, жолаушыға дауыстап:
– Мына төбенің астында біздің ел отыр, – деп қамшысымен нұсқайды.
– Құдайы қонағымыз болыңыз – дейді де таймен шауып ұзап кете берді.

ESEN MEDIA