Samotność Długodystansowca - film fabularny. Anatomia Zła. Polecam

„Samotność długodystansowca” to najwybitniejszy film inicjatora ruchu odnowy w kinie brytyjskim – Tony’ego Richardsona – z okresu działalności „młodych gniewnych”. Reżyser, podobnie jak Reisz, sięgnął po opowiadanie Alana Sillitoe, rozgrywające się – jak zwykle u tego pisarza – w środowisku proletariackim i posiadające liczne akcenty autobiograficzne.

Bohaterem filmu jest niespełna osiemnastoletni Colin Smith, który po drobnej kradzieży trafia do bardzo rygorystycznego domu poprawczego. Tam dyrektor ośrodka dostrzega w nim duży talent sportowy. Pozwala mu ćwiczyć bieg długodystansowy poza murami, na wolności. W czasie długich samotnych godzin wrażliwy i romantyczny chłopak wspomina swe dotychczasowe życie. Jest w nim duże poczucie własnej i społecznej krzywdy. Colin coraz bardziej rozpoznaje siebie i otaczający świat, dojrzewa do porzucenia pokus konformizmu i świadomego sprzeciwu wobec nieakceptowanej rzeczywistości.

Richardson wraz z odtwórcą głównej postaci – Tomem Courtenayem – w sposób mistrzowski konstruuje portret psychologiczny młodego kontestatora. Colin, dorastający w szarym i pozbawionym perspektyw świecie robotniczego przedmieścia Nottingham, początkowo spontanicznie neguje ustalony porządek i mieszczańskie postawy otoczenia. Później śledzimy narastający w obliczu zdarzeń proces określania własnej tożsamości, zwieńczony znakomicie przedstawionym monologiem wewnętrznym – ukazującym w postaci potoku myśli i wspomnień podsumowanie jego dotychczasowego życia. Courtenay kreuje lansowany przez „nowe kino” - bliski przeciętności, lecz charakterystyczny typ bohatera. Jest wyrazisty i naturalny ze swą zmęczoną postarzałą twarzą, autentyczny w sferze zachowań, melancholijny i uczuciowy lecz bez zbytniej w tym koncesji na rzecz sympatii widzów.

Film Richardsona, społecznie oskarżycielski i artystycznie dojrzały, cechuje znaczny radykalizm bliski ideom socjalistycznym. W obrazie losów Colina zawiera ostrą krytykę zastanej rzeczywistości i panującego w niej systemu wartości. W otoczeniu bohatera panuje poczucie społecznego zmarginalizowania i przejmujący brak perspektyw. Poprawczak ma charakter zakładu „modelowego” – przypomina represyjne więzienie dla niepokornych i jednocześnie orwellowską instytucję do manipulowania życiem wewnętrznym młodzieży. W odczuciu Colina społeczny ład oparty jest na niesprawiedliwości i przemocy, a dominujący w nim mit indywidualnego sukcesu staje się nauką kompromisu i przyzwolenia na zło. Bohater w imię swej autentyczności manifestacyjnie kontestuje społeczne układy i pokusy życia konwencjonalnego. Przyjmuje trudną, podszytą idealizmem, samotniczą postawę permanentnego sprzeciwu i niepokornej obrony własnego świata wartości.

Główny wątek filmu – historia trudnego dojrzewania młodego proletariusza – ukazany jest w dwóch kompozycyjnych płaszczyznach: czasu teraźniejszego i wspomnień bohatera. Obie łączy głównie motyw ćwiczeń biegu długodystansowego w poetycko przedstawionym lesie. W obrazie poprawczaka i w retrospektywach dominuje relacja realistyczna, pełna znakomicie wykreowanych postaci (na uwagę szczególnie zasługuje wybitna rola Michaela Redgrave’a jako dyrektora ośrodka) i świetnie zarysowanych szczegółów społeczno-obyczajowych. W scenach biegu przeważa liryka podkreślająca radość Colina i jego poczucie wolności. Tu kamera Waltera Lassally’ego okazuje się szczególnie kreatywna. Cała przestrzeń buduje nastroje – drzewa, rozlewiska, słońce, dukty. Dynamice biegu towarzyszy dynamika kamery, która chwilami nieomalże „tańczy”.

„Samotność długodystansowca” – film Richardsona, Courtenaya i Lassally’ego – pozostał do dziś zjawiskiem żywym i aktualnym, przejmującym siłą życiowej prawdy i artystycznej kreacji, bliskim nam uniwersalnością przesłania.

Tony Richardson (1928-1991) – brytyjski reżyser, scenarzysta i producent. W latach pięćdziesiątych promował dramaty „młodych gniewnych” w teatrze i działał w grupie dokumentalistów Free Cinema („Mama nie pozwala”). Pod koniec dekady został współzałożycielem firmy Woodfall Films i znaczącym twórcą filmowego ruchu brytyjskich młodych gniewnych. Najwybitniejsze filmy zrealizował w latach 1958-1968: „Miłość i gniew”, „Smak miodu”, „Samotność długodystansowca”, „Tom Jones” i „Szarża lekkiej brygady”.

Walter Lassally (1926) – brytyjski operator. Początkowo współpracował z ruchem Free Cinema. Wybitny autor zdjęć do filmów T. Richardsona („Smak miodu”, 1962, „Samotność długodystansowca”, „Tom Jones”, 1963), M.Cacoyannisa („Elektra”, 1962, „Grek Zorba”, 1964 – Oscar) i J. Ivoryego („Upał i kurz”, 1983, „Bostończycy”, 1984).

Tom Courtenay (1937) – aktor brytyjski. Zasłynął kreacją w „Samotności długodystansowca”, która urosła do rangi symbolu brytyjskich młodych gniewnych. Stworzył wiele wybitnych ról, między innymi w filmach: „Billy kłamca” (1963), „Za króla i ojczyznę” (1964), „Doktor Żywago” (1965), „Król szczurów”(1965) i „Garderobiany” (1983).

Zygmunt Machwitz