Nieuwsuur met Geert Wilders over het val van het kabinet

Het kabinet-Rutte IV is vrijdagavond gevallen. De geklapte asielonderhandelingen worden de coalitie na een regeerperiode van 543 dagen fataal. Een terugblik op een kabinet dat al wankelde voordat het begon.

Op 10 januari 2022 komt de langste en een van de rommeligste kabinetsformaties ooit ten einde. Direct aan het begin vindt al een vertrouwenscrisis plaats binnen de voormalige coalitiepartijen. Daarbij is VVD-leider Mark Rutte het middelpunt.

Zijn politieke toekomst hangt op 1 april 2021 aan een zijden draadje. Dat komt doordat Rutte niet de waarheid spreekt over zijn betrokkenheid bij de memo "Omtzigt, functie elders", die onbedoeld gefotografeerd wordt.

In de maanden daarna werken de partijen hard om het vertrouwen te herstellen. Onverwachts gaan de vier partijen uit kabinet-Rutte III tóch met elkaar verder. Ze beloven een nieuwe bestuurscultuur en willen het vertrouwen in de politiek herstellen.

Kabinet begint eensgezind, mede door oorlog in Oekraïne
Dat doel verdwijnt naar de achtergrond als Rusland Oekraïne in februari 2022 binnenvalt. Een dikke maand na het aantreden van het kabinet spelen de oorlog en steun aan Oekraïne een hoofdrol in politiek Den Haag. Ruimte om het met elkaar oneens te zijn, is er amper.

Maar al snel staan de verhoudingen binnen de coalitie weer op scherp. Dat gebeurt nadat minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) in juni een 'stikstofkaart' heeft gepubliceerd. Daarop staat aangegeven hoeveel de stikstofuitstoot per plek in Nederland verminderd moet worden. Enorme boerenprotesten en bedreigingen zijn het gevolg.

Binnen het kabinet ontstaan strubbelingen. D66 en het CDA staan meer dan eens lijnrecht tegenover elkaar. Zo wil CDA-leider en vicepremier Wopke Hoekstra plotseling afstand nemen van de coalitiedeadline om in 2030 de stikstofuitstoot te halveren.

Stikstof ook heikel punt voor kabinet
Het leidt tot ergernis bij veel andere kabinetsleden. Na bemiddeling van VVD-coryfee Johan Remkes besluit het kabinet aan een landbouwakkoord te werken. Dat moet het vertrouwen van de boerensector in de overheid herstellen. Maar na maanden overleg klappen die onderhandelingen in juni dit jaar.

Een paar maanden eerder krijgt de coalitie een nederlaag te verduren bij de Provinciale Statenverkiezingen. De uitslag is desastreus. Het leidt vooral tot onrust binnen het CDA. De partij zit al sinds de zomer van 2020 in het slop.

Hoekstra zet de verhoudingen extra op scherp door een heronderhandeling te eisen van de stikstofaanpak van het kabinet. Dat wordt na het klappen van het landbouwakkoord op de lange baan geschoven.

In de anderhalf jaar dat kabinet-Rutte IV regeert, verliest het ook twee bewindslieden. Landbouwminister Henk Staghouwer stapt op omdat het hem niet lukt in de zomer van 2022 perspectief voor de boeren te schetsen.

In juni dit jaar komt daar VVD-minister Dennis Wiersma (Onderwijs) bij. Hij stapt op na klachten over zijn gedrag.

Asielcrisis speelde vorige zomer ook op
De zomer van 2022 staat naast de stikstofdiscussie ook in het teken van de asielcrisis. Honderden mensen moeten wekenlang buiten slapen bij het aanmeldcentrum in Ter Apel. Tal van organisaties slaan alarm over de schrijnende situatie in de asielopvang. Artsen zonder Grenzen voelt zich genoodzaakt voor het eerst in de geschiedenis te helpen in Nederland.

De VVD trekt een harde lijn en eist maatregelen om de asielstroom te beperken. D66 en ChristenUnie voelen juist meer voor een spreidingswet. Daarmee kan de overheid gemeenten dwingen asielzoekers op te vangen.

Schoorvoetend geeft de VVD afgelopen najaar tóch groen licht voor de spreidingswet. Maar dat doet de partij pas nadat VVD-leider Rutte heeft beloofd dat hij zich gaat inzetten om de asielstroom in te perken.

Die asielruzie, die blijft doorsudderen, wordt de coalitie nu toch fataal. Om minder asielzoekers naar Nederland te halen, wil de VVD gezinshereniging voor oorlogsvluchtelingen inperken. Dat valt deze week slecht bij de ChristenUnie. De beperking is voor die partij een rode lijn. Die crisissfeer komt het kabinet uiteindelijk niet meer te boven.

Het is niet duidelijk wanneer nieuwe verkiezingen plaatsvinden. Dat zal op zijn vroegst half november zijn.